Ruim 30 jaar lang tikte de tijd in Amsterdam net iets anders
In dit artikel:
In het laatste weekend van oktober gaat de klok weer een uur terug — een aanleiding om te wijzen op een stukje Nederlandse tijdgeschiedenis: Nederland had ooit zijn eigen nationale tijd, de zogenaamde Amsterdamse Tijd.
Tot eind 19e eeuw hield elke plaats in Nederland de tijd aan naar de plaatselijke zonshoogte: “12 uur” viel op elk dorp of stad op een iets ander moment. Met de opkomst van spoorwegen, telegrafie en vaste dienstregelingen ontstond de behoefte aan één gemeenschappelijke klok voor het hele land. Op 1 mei 1909 voerde Nederland daarom officieel de Amsterdamse Tijd in, gebaseerd op de middelbare tijd van Amsterdam (meridiaan 4°53′ oosterlengte). Daarmee liep de Nederlandse klok ongeveer 19 minuten en 32 seconden voor op Londen en zo’n veertig minuten achter op Berlijn; de Westertoren fungeerde als referentiepunt.
Het internationale tijdsbeeld veranderde echter snel: landen sloten aan bij de globale 24 tijdzones (Greenwich/West-Europese Tijd en Midden-Europese Tijd/Centrale Europese Tijd). Nederland hield aanvankelijk vast aan zijn eigen standaard, maar de Duitse bezetting maakte abrupt een einde aan die uitzonderingspositie. Op 16 mei 1940 voerden de bezetter en de nood van de oorlog de Midden-Europese Tijd in — tegelijkertijd ging ook de zomertijd in — waardoor Nederland in één klap gelijk liep met Berlijn. Na de bevrijding werd het terugkeren naar de Amsterdamse Tijd kort overwogen maar verworpen; internationale verbindingsbehoefte en grensoverschrijdend verkeer maakten een afwijkende nationale tijd onhoudbaar. Sindsdien hanteert Nederland de Midden-Europese Tijd (CET/CEST).
De omgang met klok en zomer-/wintertijd bleef echter onderwerp van verandering en discussie: de eerste invoering van zomertijd in Nederland was al in 1916, en sinds 1977 wordt de klok structureel twee keer per jaar verzet. De geschiedenis van de Amsterdamse Tijd illustreert dat de tijd die onze horloges tonen niet alleen natuurverschijnsel is, maar vooral een sociale afspraak die meebeweegt met technologische en politieke realiteiten.