Het activistische Amsterdamse Stadsjournaal uit de jaren 70 en 80
In dit artikel:
Tussen 1965 en 1985 veranderde Amsterdam ingrijpend door grootschalige stadsvernieuwing, sloopplannen, buurtprotesten en de kraakbeweging — een periode die historici later de ‘20-jarige stadsoorlog’ zouden noemen. Middenin die strijd richtten filmmakers in 1974 het Amsterdams Stadsjournaal (ASJ) op, een collectief dat activistische korte documentaires maakte die maatschappelijke misstanden en lokale verzetshandelingen in beeld brachten.
Een van de oprichters, regisseur Annette Apon, vertelt dat het collectief bewust zonder individuele regisseurs werkte: de films waren gezamenlijk geproduceerd en bedoeld als instrument in de klassenstrijd. ASJ maakte in totaal 36 films tussen 1974 en 1984, die in buurthuizen, vakbonden en kleine zalen zoals The Movies en later het Shaffy Theater werden vertoond. Thema’s varieerden van de positie van Surinamers in de stad en kritisch portretten van politiewerk tot ogenschijnlijk alledaagse onderwerpen zoals fietsen, die contextueel werden gekoppeld aan stedelijke arbeids- en vervoerspatronen.
Het Stadsjournaal was ideologisch breed links — van communisten tot PSP-pacifisten en PvdA’ers — en bovendien kunstzinnig geïnspireerd door onder meer de montage-experimenten uit de Sovjetfilm van de jaren twintig. De groep kreeg subsidies van rijk en gemeente, maar interne spanningen leidden uiteindelijk tot het einde van het collectief: in 1980 verlieten enkele makers en de nadruk verschoof naar individuele regisseurs, waarna het ASJ in 1984 stopte.
ASJ en soortgelijke initiatieven maakten ook ruimte voor nieuw videoactivisme: draagbare videocamera’s werden gebruikt om huisuitzettingen en kraakacties vast te leggen, zodat activisten een eigen mediakanaal ontwikkelden buiten kranten en televisie om. Voor de makers fungeerde de camera vaak als wapen of verlengstuk van protest — een manier om conflicten zichtbaar en navolgbaar te maken.
De geschiedenis en het materiaal van het Amsterdams Stadsjournaal zijn nu toegankelijk in het Stadsarchief Amsterdam. Van 10 oktober tot en met 8 maart 2026 loopt de tentoonstelling “Amsterdams Stadsjournaal, activistische films 1974–1984” met filmfragmenten, papieren archiefstukken, magazines, knipsels en foto’s; er vinden ook filmvertoningen plaats in de zaal van het archief. Wie thuis wil kijken kan via de Eye Film Player acht Stadsjournaals gratis streamen. De thema’s van toen — woningnood, migratie en ongelijkheid — blijven verrassend herkenbaar in hedendaags Amsterdam.