De Collectie | De bouwput van Amsterdam

In dit artikel:

Richard Nicolaüs Roland Holst (1863–1938) was een veelzijdig kunstenaar — schilder, beeldhouwer, tekenaar, etser, houtsnijder, glazenier en schrijver — die kunst en ambacht als één geheel zag. Hij vond dat schoonheid een morele plicht had: kunst moest verheffen, verbinden en richting geven aan de gemeenschap. Zijn werk is monumentaal en publiek zichtbaar, onder meer in glas-in-loodramen en muurschilderingen in de Beurs van Berlage en het Vredespaleis.

Tegelijkertijd was Roland Holst geen onvoorwaardelijke idealist. Brieven en essays tonen een man die elitair en kritisch kon zijn; hij spuide harde oordelen over tijdgenoten (zoals Jo van Gogh-Bonger) en vertoonde snobisme ondanks zijn socialistische betrokkenheid. Die spanning tussen gemeenschapsidealen en persoonlijke ijdelheid loopt als een constante door zijn leven en werk.

Privé speelde die tegenstelling ook: hij trouwde in 1896 met dichter en socialist Henriette Roland Holst (Van der Schalk) — een intellectueel partnerschap dat vaak botste. Vanaf 1926 had hij een relatie met Deborah Duyvis. In zijn familiekring figureerde ook neef Adriaan Roland Holst, bekend als de ‘prins der dichters’; diens regels zijn te vinden op het Nationaal Monument op de Dam.

Een concreet voorbeeld van Roland Holsts sober-realistische aanpak is het schilderij Bouwput te Amsterdam (1891), waarschijnlijk een weergave van de demping van de Elandsgracht in de Jordaan. Geen heroïsche stadsgezichten, maar een ingetogen tafereel van arbeiders in zand: beperkte, warme kleuren (geel-bruine tonen met accenten), zware lucht, mannen die werken, rusten en kijken. Het doek legt het ritme en de noodzaak van stedelijke transformatie vast — een thema dat 130 jaar later nog herkenbaar is nu Amsterdam voortdurend in verbouwing blijft. Zijn beeltenis siert de brug van de Parnassusweg, naast architect H.P. Berlage en beeldhouwer Joseph Mendes da Costa. Het Rijksmuseum heeft het werk in beeld.